Scoop has an Ethical Paywall
Work smarter with a Pro licence Learn More
Parliament

Gordon Campbell | Parliament TV | Parliament Today | Video | Questions Of the Day | Search

 

Te Whakaterenga o Te Wiki o te Reo Māori

20 Hōngongoi 2006
7:00 AM
Pipitea Marae, Te Whanganui a Tara
He korero

Te Whakaterenga o Te Wiki o te Reo Māori

Mihi

E rau rangatira mā, te whakarauikatanga o ngā iwi, nau mai, nau mai, haere mai rā, ka whakanuia e tātou tēnei wiki whakahirahira, Te Wiki o te Reo Māori

Kei te koakoa katoa tōku ngākau, kua huihui mai nei tātou i tēnei ata ki te whakanui i te whakaterenga o Te Wiki o te Reo Māori 2006.

Ahakoa taku taetae atu ki ngā hui katoa o te motu i te roanga atu o te tau; ki a au nei, kāore he whakaterenga i tua atu i tēnei, nā te mea e pā tata ana tēnei ki taku whatumanawa.

Nā tō taenga mai ki i tēnei rā, kua kitea e pā tata ana hoki tō tātou reo ki ō koutou nā whatumanawa.

I toko ake te whakaaro i te wā i whakatakotoria ki te Rūnanga Pāremata i te Hepetema o te tau 1972 tētahi petihana e karanga ana kia whakaurua te reo Māori, me te ahurea Māori ki ngā kura whānui o Aotearoa.

He mea nui rawa atu te petihana ki te whakatūnga o Te Taura Whiri i te Reo Māori, ki te aronga o te reo Māori hoki hei reo whaimana te reo Māori i Aotearoa.

I te tau 1975 i whakaroahia ake te Rā Whakanui Reo Māori ki tētahi Wiki Whakanui Reo Māori. Nā reira kua whakarauikahia mai tātou i tēnei ata ki te whakanui i te Toru Tekau mā Tahi o ngā Wiki o Te Reo Māori.

Nō aua rā hoki o ngā Tau Whitu Tekau i oho ake, i kitea hoki e te Māori, he reo tāmatemate, he reo whakawehi hoki, tō tātou reo rangatira, arā, e mate haere ana. Ko te matakitenga o taua wā ka ngaro katoa te hunga ko te reo Māori tō rātou reo matua, reo tuatahi.

Advertisement - scroll to continue reading

Are you getting our free newsletter?

Subscribe to Scoop’s 'The Catch Up' our free weekly newsletter sent to your inbox every Monday with stories from across our network.

E hoa mā ahakoa ngā piki me ngā heke i ngā tau toru tekau kua hipa ake, kua huri kōaro tērā o ngā matapae, ME TŪ WHAKAHĪHĪ TĀTOU KA TIKA.

I tēnei ata ka whakanui hoki ngā kaupapa kōkiri i whakaorahia ai Te Reo Māori, i puta mai ai hoki te oranga hou o tō tātou nei iwi, te iwi Māori.

• Te Ātaarangi

• Kōhanga Reo

• Kura Kaupapa Māori me

• Te Hunga Whakapaoho Reo Māori

Ahakoa he maha ngā mea hei whakanui, he nui tonu ngā mahi e ū tonu ai, e ora tonu ai hoki tō tātou Reo ātaahua. Engari ko te wero ināianei, he wero pai - he wero e pā ana ki te whakatupuranga o te reo, kaua ki te whakaoranga mai i te mate o tō tātou nei reo.

I a au i te tūranga o te Minita mō ngā Take Māori, e tū whakahīhī ana, i te mea ko au tētahi mema o tēnei kāwanatanga e whakapau kaha ana ki te whakaora ake i te Reo Māori.

I te tau 2003 i whakaputaina te Rautaki Reo Māori me tana matakite mō ngā rā kei te tū mai, ā, ko ngā whāinga roa e rima hei whakatutuki i tērā matakitenga.

Ko te matakitenga o te rautaki, i roto i ngā tau rima tekau mā rima e tū mai nei, ka kōrerohia whānuitia te reo e ngā whānau Māori, e te iwi Māori hoki.

Ko te aronga nui o te matakitenga nei e mea ana kāore he mea i tua atu i te whānau i ngā mahi whakaora, whakawhitiwhiti hoki i te reo ki ngā kāinga, tae atu ki ngā hapori.

Ā hei te mutunga ka whakaaro nui ngā tāngata KATOA o Aotearoa ki te mana whakahirahira o te reo Māori, me ōna painga mō ngā tāngata katoa o Aotearoa.

Ko ngā whāinga roa e rima e whai ake nei

• Te whakapakari pūkenga reo Māori;

• Te whakapakari whakamahinga reo Māori;

• Te whakapakari te whakamahinga o te reo Māori i te ao mātauranga;

• Te whakapakari te aratakinga hapori: tae atu ki

• Te whakapakari i te aronga ki te Reo Māori

I whakatakotoria hoki e te rautaki ētahi mahi mā te kāwanatanga hei tautoko ake i ēnei whāinga; ā, kua tohaina hoki ki ngā tūmomo pūtahi e tika ana.

Āe, ko te katoa o te kāwanatanga kei te tautoko i ngā mahi nei.

He mea nui tēnei nā te mea e tika ana kia whakapau kaha tātou katoa ki te whakaora ake i Reo Māori, kei a tātou te oranga, te matenga rānei…. Ā, kia mōhio ai ko wai ēnei e hiki ana i ngā mahi, ko:

• Te Tāhūhū o te Mātauranga kei te kawe i ngā mahi mātauranga reo Māori

• Te Puni Kōkiri me Te Māngai Pāho kei te kawe i ngā mahi pāpāho reo Māori

• Te Manatu Taonga kei te kawe i ngā mahi Toi reo Māori

• Te Puna Mātauranga kei te kawe i ngā mahi pūranga reo Māori

• Te Taura Whiri i te Reo Māori kei te ārahi i ngā mahi whanake reo Māori, te hōtaka pārongo whakatairanga reo Māori, te whanake reo i te whānau me ngā ratonga reo Māori; ā,

• Te Puni Kōkiri anō kei te kawe i ngā mahi kaupapahere, te mahitahi tae atu ki ngā mahi aro turuki.

He matakite tā tātou, he whāinga roa hoki ā tātou, ā, kei reira anō ngā whakahaere matua i roto i te kāwanatanga kua whakahaua kia whakatutukia tēnei matakite.

Engari he mea nui kia inehia ngā hua o ngā mahi o ngā tūmomo pūtahi. Kei mua noa atu Te Puni Kōkiri mō te mahi i ēnei tū mahi. He kōrero poto tāku mō tētahi o ēnei mahi, ko te rangahau mō ngā ‘Attitudes to the Māori Language’.

Kāore e kore ka kōrerohia tēnei e Leith ā kō ake nei, heoi anō ko te rongo pai, nā tērā rangahau kua kitea kua pai haere te āhua ki te reo i waenganui te iwi whānui o Aotearoa, tae atu hoki ki ngā Māori.

Kua kitea hoki kua kaha ake te tautoko o te iwi whānui ki te whakamahinga o te reo Māori i ngā wāhi tūmatanui.

Nō reira nā tērā āhuatanga kua eke te wā mō te reo Māori, me kī he taiao ratarata, e taea ai te reo Māori te eke panuku, te eke tangaroa.

Kua roa e akiakihia ana ngā pūtahi kāwanatanga e Te Puni Kōkiri kia huri mai ki te reo. Ā, pārekareka ana ki a au te rongo kua whakatauria e ngā pūtahi e whakahaere ana i ngā mahi kia piki ake ngā mahi whakatairanga hei ngā marama tekau mā rua e tū mai nei kia nui ake ngā hua.

Kei te mihi ki ngā tāngata tae atu ki ō rātou whakahaere hoki mō te kaha i pau i te tau kua hipa, ōtirā ki ngā kaupapa kōkiri kua puta mai, nā tā rātou ū ki te kaupapa, tā rātou tautoko me ngā mahi nui.

Tērā pea kua rongo kē koutou kua tīmata taku kōrero mō te Māori Potential Approach e whakaritea ana e Te Puni Kōkiri.

He nui te kōrero, he nui hoki ngā tuhinga mō te Māori Potential Approach.

Heoi anō ka mutu te tahitahi o te hēti wūru ka raka ngā tatau, he kōrero noa iho e pā ana ki te oranga o te Māori.

Arā, ko te tikanga o tēnei kōrero mā te Māori e angitu hei Māori.

E mōhio ana tātou ka tino taea e te Māori te eke i te maunga teitei.

Nā ko tā te Āhuatanga Māori Māiatanga he ārahi i a tātou kia ekea ai e tātou aua maunga, ā, kia eke hoki hei Māori. Ko te reo tētahi o ngā wae o te mātauranga Māori, he huarahi hoki kia kitea te māiatanga o te Māori.

Hei whakakapi ake i taku kōrero me mihi āhau ki Te Taura Whiri i te Reo Māori, me Te Kāhui Tika Tāngata. Tae atu ki Te Puni Kōkiri, ko rātou katoa ngā kaiwhakahaere matua o Te Wiki o te Reo Māori. Kua kaha ake te hononga i waenga i ēnei whakahere i ngā tau kua taha ake, ā, nā te mahi tahi kua kitea tētahi wiki whakahirahira, pārekareka rawa atu.

Me haere anō hoki ngā mihi ki a SPARC mō tā rātou tautoko nui mai ki tēnei Wiki o te Reo Māori, ā, nā tērā kua tautokona hoki te kaupapa o tēnei tau, arā, te reo Māori i ngā mahi hākinakina.

Kia kaha ake Ko te karere matua mō Te Wiki o te Reo Māori 2006 ko “kia kaha ake – Give it a go” me pērā tātou.

Kia ora

ENDS

© Scoop Media

Advertisement - scroll to continue reading
 
 
 
Parliament Headlines | Politics Headlines | Regional Headlines

 
 
 
 
 
 
 

LATEST HEADLINES

  • PARLIAMENT
  • POLITICS
  • REGIONAL
 
 

InfoPages News Channels


 
 
 
 

Join Our Free Newsletter

Subscribe to Scoop’s 'The Catch Up' our free weekly newsletter sent to your inbox every Monday with stories from across our network.