Scoop has an Ethical Paywall
Work smarter with a Pro licence Learn More

Local Govt | National News Video | Parliament Headlines | Politics Headlines | Search

 

Ngāti Kahungunu Reo Māori Awards SELLS OUT

Ngāti Kahungunu Reo Māori Awards SELLS OUT
NGĀ TOHU REO O NGĀTI KAHUNGUNU 2017 – SOLD OUT!

On Friday 25 August, Ngāti Kahungunu will celebrate the third bi-annual Ngāti Kahungunu Māori Language Awards. Established in 2013, this evening celebrates the efforts and commitment of language enthusiasts within the tribe who work tirelessly to ensure the long term survival of te reo Māori. The awards celebrated people from an array of backgrounds, including community, broadcasting, teaching, inter-generational transmission, elders, and two posthumous categories recognizing the late Hana Cotter and Tamihana Tuhi.

The evening has sold out and will be attended by over 600 people who will gather to honour and salute these language champions. Ngāti Kahungunu Iwi Incorporated Chairperson, Ngahiwi Tomoana commented: “Ngāti Kahungunu is experiencing a period of positive change. We have accelerated the revitalization effort as we still battle to unravel 6 generations of colonised oppression. Our language was stolen from our ancestors, with many families now in the 5th and 6th generations of English native speakers. In order for the language to survive, it is important we celebrate and showcase the unwavering commitment of our language heroes who battle daily to ensure the sustainability of our indigenous language”.

Ngāti Kahungunu Iwi Incorporated Director of Te Reo, Tikanga & Mātauranga, Jeremy MacLeod also commented: “This is also a great opportunity for Ngāti Kahungunu to thank our extended whānau from outside tribes, of whom many carried our language during the great language depression in Ngāti Kahungunu. Many of these people came to Ngāti Kahungunu with their native language and helped our communities by teaching and preserving te reo Māori, to which we are eternally grateful”.

Advertisement - scroll to continue reading

Are you getting our free newsletter?

Subscribe to Scoop’s 'The Catch Up' our free weekly newsletter sent to your inbox every Monday with stories from across our network.

This awards ceremony is a pivotal facet of the Ngāti Kahungunu Māori Language Strategy, Kahungunu, kia eke!, that was developed in 2013, and aims to achieve the following long term goal: “By the year 2027, the Māori language, along with its Ngāti Kahungunu distinctions, will be a principal language of communication for Ngāti Kahungunu in all events and places.”
Once again, we thank the following recipients for their continued dedication to revitalising te reo Māori and ensuring that the native tongue of our ancestors is never lost and still has a priority in today’s majority mono-lingual society.

Te Hapori Whānui (Community)

Hastings Fire Brigade
Ka tukua e Te Ope Tinei Ahi o Heretaunga me ōna hoa mahi, arā, te Kura o Irongate, ngā Pirihimana o Flaxmere me ngā Wātene Māori o Flaxmere, te hōtaka reo rua a Te Kōtuku mō te tuhi me te kōrero Māori ki ngā tamariki o te Kura o Irongate. E whakamahingia ana e te hōtaka te rauemi reo Māori me te rauemi tikanga Māori hai whakaoho i ngā tamariki me ō rātau whānau ki te hauora me te noho haumaru. E tautoko ana tēnei i te tauira hauora a Tā Mason Durie, arā, Te Whare Tapawhā, e tīkina atu ai ngā uara me ngā whakapono o te Māori hai whakamāori i te ahurea kia noho mai ai he whakaaro matua mō te hauora me te haumaru. E ai anō ki a Tā Mason nā te ngaronga o te ahurea e raru nei te hauora Māori, waihoki e taea ana e te ahurea te noho rauemi papai mō te whakatairanga i te hauora.

Te Whānau Whakaihuwaka (Whānau)

LOUISE WHAANGA
Kāore i tua atu i a Louise mō te kōkiri i te reo Maori, otirā mō te whakamahi i te reo i ngā kāinga, i waenga hoki i te whānau. I tutuki i a ia tana Tohu Paetahi Māori i Te Manga Māori, Te Aho a Māui, ka mutu e whai ana ia i tana tohu hōnore i Te Putahi a Toi, Te Kunenga ki Pūrehuroa. Angitū ana te whai oranga a Louise i te ao ture tūmatanui, heoi ka whakatau ia ki te whai i ana tama e 3 i ngā ara o te mātauranga, me tana tautoko, tana ārahi anō i ngā kura ki te atawhai i te reo Māori. Ko ia te manukura o te Kōhanga Reo o E Tipu e Rea Taraia i te wā i reira ana tama, ko ia hoki te manukura o te Kura o Nelson Park, me tana tautoko hoki i ngā mātua i William Colenso, te kura kai reira nei ana tama. Kua whakatakotongia e Louise ētahi rautaki reo me ētahi rauemi auaha tonu i te kāinga hai whakakaha ake i te reo, me tana tuku anō i ēnei ki ētahi atu whānau hai tautoko i ngā tamariki e haere ana ki ngā kura auraki. E whakahaere ana ia i ētahi akoranga reo Māori i tana kāinga mā ana irāmutu e haere ana ki ngā kura auraki tuarua me ngā kura auraki tuatoru. E kaha ana hoki rāua ko tana tāne ki te whakahaere wānanga i te Marae o Whaakirangi ki te whakapakari i te reo i waenga i ngā hapū.

Te Tira Hou o Te Reo Māori (Youth)

Raukura Tiopira
Kua whakatipuria a Raukura i roto i te ao Reo Māori - kua kōhanga reotia, kua kura kaupapatia, kua wharekuratia. Ā, kai te whai a Raukura i te tohu kaiwhakaako i roto i ngā Kura Kaupapa i tēnei wā tonu nei. Ko ia tērā, i whakatipuria hoki i runga i ōna marae, i waenga tonu i te mātotorutanga o tōna whānau, o ōna hapū. Nā, ka noho hoki a ia i roto i te Karapu Katorika o Waipatu hai kaihaka, hai kaiārahi mō te Rōpū Taitamariki. He kanohi anō hoki ia ki runga i te Huinga Rangatahi - te kāhui mō ngā rangatahi Māori e hono atu ana ki te Hāhi Katorika. He mema hoki ia nō Te Rōpū Haka o Ngā Rapa a Taunga, he rōpū i whakatūngia hai kawe i ngā tāhuhu korero o te takiwā nei, ā, nō nā tata nei a ia i tonongia ai hai kaiārahi, hai kaiwhakaako matua mō tāua rōpū anō - nā te aha ai? Nā te kite tonu i tōna pūmau ki te reo Māori, ki tōna Kahungunutanga - me te pono hoki kia whai wāhi mai, kia piki ake anō ai te māramatanga o te hunga rangatahi i roto i aua āhuatanga - te haka, te waiata.


Te Manu Pāpāho (Broadcasting)

Aaron Munro
Kua 25 tau a Aaron Munro e mahi ana i te ao pāpāho Māori. I tīmata ake ia i te tau 1992 i te Reo Irirangi o Kahungunu, e 5 tau ia ki reira. Kātahi ia ka haere ki Tahu Fm i Ōtautahi, ka 7 tau ki reira, haere atu ana ki Te Korimako i Taranaki mō te 2 tau, nō muri ka haere ki Te Puni Kōkiri me te tautoko tonu i te ao pāpāho Māori. I tutuki i a Aaron tana Tohu Paetahi Māori i EIT Hawke’s Bay, ka roa hoki ia e whakapau kaha ana ki te rāngai pāpāho Māori, me tana whai kia kitea, kia rangona te reo Māori i te whānuitanga atu o Aotearoa. He rite tonu tana haere ki ngā akoranga reo Māori ki te whakawhānui i ōna mātauranga mō te reo Māori.

Te Kete Aronui o Ngā Toi (Arts)

Ngatai Huata
E 4 ngā tau o Ngatai Huata ka tīmata tana waiata me tana whakangahau i te iwi i te taha o tana matua, a Canon Wī Te Tau Huata i ngā Kanikani Taitamāhine Ōkawa i te Mīhana Mihingare Māori o Te Rau Aroha Waikato Maniapoto i ngā tau o te 1950. 15 rawa ake ana tau, e waiata ana a Ngatai i ētahi pēne i Kirikiriroa i ngā wāhi inu tūmatanui o ngā hōtēra o reira. Koia nei te tīmatanga o te mahi mai a Ngatai i te ao puoro.

He reo waiata a Ngatai, hai kaitito waiata, he kaitito rangi, he kaiwhakatangitangi, he kairangahau, he kaitautohe, he whaea, he kuia, he kaikōkiri hoki mō ngā mōtika Māori. Nōna ka whakatū i te Black Katz Music, ka kaha kē atu tana kaingākau ki te ao puoro me te whakatairanga i te kōrero papai. E mārama ana te kitea o tana whakapau kaha ki te oranga tonutanga o te reo Māori i ngā waiata kua titongia e ia, e kaha tonu nei hoki ki te kōkiri i ā tātau, i ā te tangata whenua, i ā te Māori mōtika.

Te Ahorangi o Te Kupu (Teacher)

Cordry Huata
Ko Cordry Huata te tumuaki o Te Kura Kaupapa Māori o Ngāti Kahungunu ki Heretaunga. Neke atu i te rua tekau mā rima tau ia e whakapau kaha ana ki te whakaora, ki te whakatairanga, ki te whakakaurera i te mana o te reo Māori i roto o Ngāti Kahungunu. Otirā, kua pērā rawa te roa ōna e whakaako ana i te reo Māori ki ngā mokopuna rātau ko ngā pākeke, ko ngā kaimahi, ko ngā kaumātua o ngā kōhanga reo, ki ngā pīpī o Te Aho Matua, ki ngā whānau o ōna marae. I a ia e whakaako ana, he pūkenga nui ōna ki te whakamahi i ngā kōrero ā-iwi, i ngā whakapapa, i ngā karakia, i ngā pūrakau hai whakahihiko i āna ākonga, hai whakatō i te reo Māori ki te whatumanawa o te tangata.

Te Tahito o Te Reo Māori (Koroua)

Tiwana Aranui
He pou mua a Tiwana Aranui i te whakatūnga o te Marae o Pukemokimoki i Ahuriri. He kōingo tonu tana ngākau ki tētahi marae mō ngā whānau i Maraenui me Ahuriri, ki tētahi wāhi whakatū huihuinga e rumakina ai ngā whānau ki te tikanga Māori. I hoki anō ia ki te EIT Hawke’s Bay ki te whakapakari i tana reo Māori. He kaitautoko horopū, he tino pono ia ki Te Kōhanga Reo, ki ngā Wātene Māori, ki ngā Wāhine Toko i te Ora me ētahi atu kaupapa whakarauora i te reo i roto o Ngāti Kahungunu. He kaha hoki tana tautoko i te whakaaro kia whakapakari piki tūranga ngā paepae, me tana whakahau i te mātātahi kia tū ki te whaikōrero, ki te karanga i runga i te marae. E kite ana ia i te uara nui o te whakapau kaha ki te mātātahi me te whakawātea i a rātau kia tū ki te kōrero i ō tātau marae.

Te Tahito o Te Reo Māori (Kuia)

Ngahuia Matairangi
Ko te reo Māori te reo waiū o Ngahuia Matairangi, nō Ngāti Rākaipaaka ia. Tekau tau ia e whakaako ana i te reo Māori i Te Whare Takiura o Te Aho a Māui. I ngā tau e 5 ka pahure nei, e whakaako ana ia i te Papa Reo, tētahi kaupapa ako i te reo i te kāinga i hangaia mai e Te Wānanga o Aotearoa. He kaitautoko horopū ia mō te Reo Irirangi o Kahungunu, nōna anō tētahi reo e rite ana te rangona mai i reira. Ka nui hoki tana whakapau kaha ki te marae o Matahiwi. He maha ngā tauira kua ako i te reo Māori i raro i ngā mātauranga whānui kua whakatōkia ki a ia, ki te tangata i whakatipuria ki te reo Māori, he momo tēnei e kore haere nei i waenganui i a tātau, ka tika te whakanui.

Te Kaikōkiri o Te Reo Māori (Marae)

Tāngoio Marae
I nga tau tata nei kua pahure, kua whakaterea e ngā uri o Tangoio tā rātau māhere rautaki reo me ngā mahi hai whakakaha anō i tō rātau mana whenua, tō rātau mauri tangata me tō rātau Māoritanga - ki waenga tonu i ngā reanga katoa o te hapū e kaingākau mai ana ki te kaupapa nei. Tuatahi, e mahi ngātahi ana te marae me tō rātau kōhanga reo - a Pūnanga Te Wao, kia tika tonu te pārekereke mō te reo me ngā tikanga o te marae. I ngā tau 2015-2016, i whakahaere akomanga reo rātau mō ngā whānau o Tāngoio. I te tau 2016, ka whakaterea e te hapū nei te kaupapa whakangungu a Te Ara Kairangi - he kaupapa ako mā ngā rangatahi o te hapū. He ako whakapapa, he tirotiro whenua, he whakamahere rautaki whaiaro, he ako karanga/whaikōrero tēnei mō ngā rangatahi o te hapū. I te tau 2016 anō hoki i whakahaerengia ai he kaupapa ako i ngā waiata mōteatea ake o te marae nei.

Te Kahukura o Te Reo (Supreme Female)
Ka whakawhiwhia tēnei taonga ki te Kahukura o te reo, o roto mai o Ngāti Kahungunu.

Rehia Hanara
He tino kaitautoko a Rehia Hanara i te whai a te Māori i te mātauranga me te whakarauora i te reo, ka mutu i whakawhiwhia ia ki te Queen's Service Medal i ngā Queen's Birthday Honours o tēnei tau. Kua 84 rā ōna tau, ka mutu he kawenga nui tāna i te whakatūnga o te kōhanga reo tuatahi o roto i te rohe o Ngati Kahungunu, i te marae o Ōmāhu i te tau 1981. Whāia iho, nōna tētahi reo e kaha tautoko ana i te reo Māori.

Ko Rehia tētahi o ngā reo karanga matua mō Ngāti Kahungunu, me tana oke anō ki te mahi moni mō te wharekai i te marae o Ōmāhu i noho nama kore nei i tōna whakatuwheratanga i te tau 1990. I whai wāhi anō ia ki te Komiti Māori o Ōmāhu, ko tā rātau he whakawhiti whakaaro ki ngā mana ā-rohe mō ngā take e pā ana ki te hapori o Ōmāhu.

Ko Nanny Rehia te whakatinanatanga o te ngākau whakaiti. He wahine mātau, kua roa noa atu e whakapau kaha ana ki te manaaki i tana tāne me ngā iwi o ana tamariki i te marae o Ōmāhu. Ka hia ngahuru tau ia e noho ana hai reo karanga, me tana whakaputa anō i tana reo tūturu o Tūhoe hai āwhina i ngā iwi o Ngāti Kahungunu ki te pupuri tonu i tō rātau reo. He noho ngākau iti tonu ia, he whakarangatira tonu i te kawa me ngā tikanga o Ngāti Kahungunu. Ahakoa kua 84 ōna tau, e kaha tonu ana ia ki te tautoko i te paepae i te marae o Ōmāhu, tae atu ki te kura kaupapa me te kōhanga reo. He kuia hūmārie tēnei, he kuia pukumahi e kore nei e kimi mana mōna anō, waihoki e tika ana kia whakamihia te kuia o Ruatoki ātaahua nei tōna reo Māori, e Ngāti Kahungunu, te kuia marae ka nui nei tāna i takoha ai ki te tangata, otirā ki tō tātau iwi, ki ō tātau marae.

Te Āwhiorangi o Te Reo (Supreme Male)
Ka whakawhiwhia tēnei taonga ki te Āwhiorangi o te reo, o roto mai o Ngāti Kahungunu.

Sir Pita Sharples
I kuraina a Tā Pita mai i te 1954 ki te 1956 i te kura tuarua tūāpapa motuhake o Heretaunga, arā, i te Kura Tuarua ā-Rohe o Waipukurau. I whāia e Tā Pita te mātauranga i te Whare Wānanga o Tāmaki Makaurau. Ka tutuki tana tohu Paetahi, ka whāia ko tana Paerua me tana Tohu Kairangi i te mātauranga tikanga tangata me te mātauranga wetereo, me tana mahi i te Wāhanga Mātauranga.

I whai wāhi atu a Tā Pita ki te whakatūnga o te Pātī Maori i te tau 2004. Ko ia tētahi o ngā kaiārahi tokorua, me tana noho hai mema mō Tamaki Makaurau atu i te 2005 ki te 2014. Atu i te tau 2008 ki te 2014 ko ia te Minita Take Māori, he minita i waho atu o te Rūnanga Minita.

I mutu te mahi a Tā Pita i te Paremata i te paunga o te tau 2014, ka uhia ki runga ki a ia te Knight Companion of the NZ Order of Merit mō ana mahi i a ia i noho hai mema Paremata, me ana mahi mā te iwi Maori. I mua i tēnei i whakawhiwhia ia ki te CBE i te tau 1990 mō āna mahi mā te iwi Māori.

Ko Tā Pita Sharples tētahi o ngā mema whakapūmau i te Taumata o Ngāti Kahungunu. Nāna i hanga Te Whare Tū Taua o Aotearoa, ko ia anō tētahi i whakatū i ngā kura kaupapa Māori. He Tohunga Huarewa ia, he mema hoki o te Whare Pūkenga. Kua hau tōna rongo ki te ao mō ōna tohungatanga ki te whakarauora reo. He tino tāura ia nō ngā rangatira rongonui o Ngāti Kahungunu, me tā rātau uhi ki runga ki a ia te korowai kawe i te mana o Ngāti Kahungunu. Ko ia te manukura tuatahi o Te Rūnanganui o Ngāti Kahungunu, ka mutu nāna i arotakengiatr ai te Ture Reo Māori, i tū ai ko Te Mātāwai, te hinonga e ārahina nei e ngā iwi ki te kōkiri i ngā take e pā ana ki te whakarauora i te reo.

Kua rangatira a Ngāti Kahungunu i a Tā Pita. Kua whakapaua e ia ōna kaha katoa ki te oranga tonutanga o tō tātau reo.

Te Kuru Pounamu o Te Reo Māori (Posthumous Supreme Female)
Ka whakawhiwhia tēnei taonga ki te whānau o Te Kuru Pounamu o Te Reo Māori, o roto mai o Ngāti Kahungunu.

Hana Lyola Cotter
26 o Mei 1914 – 10 o Tīhema 2006
I a ia e whakatipu ana i ana tamariki tokowaru, he kaikuti hipi a Hana Cotter, he kaikirimana kuti hipi, he kaiwhakahaere uru huarākau, ka mutu i tū a ia mō Aotearoa i te tīma hake. I kaha hoki ia i te ao toi Māori i roto o Heretaunga, he kaitito waiata ia, me tana tū mai i roto i ētahi kapa haka, tae atu ki Te Arohanui i haere nei i Ngā Whenua Tōpū o Amerika i te tau 1963. I whai wāhi atu ia ki ngā kerēme a Ngāti Kahungunu i raro i te Tiriti, me tana whakapātari i te katinga me te hokonga o te hōhipera o Ahuriri. I pūmau ia, i tino tautoko hoki i te kaupapa o te Kōhanga Reo. Ko ia te kuia mōrehu o te reanga i whakatipuria ki te reo Māori i ngā mania o Heretaunga. I mate ia i te tau 2006, e 92 ōna tau.

Te Kuru Pounamu o Te Reo Māori (Posthumous Male Leader)
Ka whakawhiwhia tēnei taonga ki te whānau o Te Kuru Pounamu o Te Reo Māori, o roto mai o Ngāti Kahungunu.

Tamihana Tuhi
19 o Māehe 1945 – 13 o Mei 2017
E whitu tekau mā rua te pakeke, ka mate a Tamihana 'Tommy' Tuhi i tēnei tau, i te marama kua pahure ake nei - he mate ohorere, he aituā. Nō te matenga atu, ka tino rongo mātau i te mokemoke ki tēnei pou o mātau, me te mū o tōna reo paki, tōna reo whaikōrero, tōna reo waitī. He uri te koroua nei nō Ngāti Kahungunu whānui tonu - mai i Te Wairoa Hopūpū Hōnengenenge Matangirau tae noa atu ki Te Wairarapa, heoi anō i titi ai tōna ngākau ki tōna kāinga i Ōmāhu. I roto i ngā tau maha kua pahure nei, kua noho mai te koroua nei hai tuarā whānui mō tēnei o ō tātau marae, a Ōmāhu - hai kaikōrero ki runga i te pae; hai kaikarakia mō te Hāhi Mihingare. I noho hoki ia hai kanohi pakeke mō Te Kōhanga Reo o Ōmāhu me Te Kura Kaupapa Māori o Te Ara Hou, me ētahi atu rōpū, penei i a Ngā Hau e Whā ki Kahungunu, Ōmāhu Huia Te Karapu Katorika Māori o Waipatu, Te Kapa o Ngā Rapa a Taunga me te nui noa atu. Nei mātau, e tangi tīkapa nei ki tō mātau pāpā koroua kua haoa ake nei e te kupenga a Taramainuku. Moe mai e te pāpā, moe mai rā.

Ngāti Kahungunu also wishes to thank the many sponsors who made this event possible, me i kore ake koutou kua kore te kaupapa nei.
- Clubs Hastings
- Hawke’s Bay District Health Board
- Health Hawke’s Bay
- Heretaunga Tamatea Settlement Trust
- Kahungunu Health Services
- Maungaharuru Tangitū
- Ngāti Kahungunu Iwi Incorporated
- Radio Kahungunu
- Te Puni Kōkiri
- Te Taiwhenua o Heretaunga
- Te Taura Whiri i Te Reo Māori
- Te Wānanga o Aotearoa
- Te Wānanga Whare Tapere o Takitimu
- Te Whare Takiura o Te Aho-a-Māui (EIT Hawke’s Bay)

© Scoop Media

Advertisement - scroll to continue reading
 
 
 
Parliament Headlines | Politics Headlines | Regional Headlines

 
 
 
 
 
 

LATEST HEADLINES

  • PARLIAMENT
  • POLITICS
  • REGIONAL
 
 

InfoPages News Channels


 
 
 
 

Join Our Free Newsletter

Subscribe to Scoop’s 'The Catch Up' our free weekly newsletter sent to your inbox every Monday with stories from across our network.